İSTANBUL (ÖZEL)

DİNLEMEK

Dinlemek anne babaların çocuklarını sevip onları kabul ettiklerini ve karşılaştıkları açmazlara çözüm bulmalarına yardımcı olmanın her zaman önemli bir yoludur.  Kriz zamanlarında dinlemenin daha da hayati bir rolü vardır. Çocuklar krizlere farklı tepkiler verdiği için, onların ne öğrenmek istediğini, olayları nasıl yorumladığını ve çevrelerindeki yetişkinlerden ne istediklerini ancak onları dinleyerek çıkarabiliriz. Sevgi dolu sarılmalardan sonra çocuklara olanlar hakkında ne anladıklarını sorun, akıllarına takılan soruları öğrenin. Muhtemel yanlış anlamaları dinleyin.Çocuklar genellikle yetersiz bilgilendirildikleri ya da onlara olay hakkında anlatılanlardan bir şey anlamadıkları için korkarlar. Onların endişelerini anlamak için öncelikle çocuklarınızı dinlemeniz gerekir, böylece onlara konuyu gereksiz ayrıntılara girmeden ve onları korkutmadan, nasıl uygun bir şekilde anlatacağınızı kafanızda şekillendirmiş olursunuz. Onlar anlatacaklarını anlattıktan sonra çocuklarınıza kendilerini nasıl hissettiklerini ve onlara nasıl yardımcı olabileceğinizi sorun.

ÇOCUKLARINIZIN KORKU VE ENDİŞELERİNİ İFADE ETMELERİNİ SAĞLAYIN

Çocuklara ne anladıklarını ya da kendilerini nasıl hissettiklerini sormak duygularını dile getirmelerini sağlamaya yetmeyebilir. Bazen, onlar resim çizerken ya da oyuncaklarıyla oynarlarken sadecece yanlarına oturarak, onlar kendi duygularının tam olarak farkında olmasalar bile, kendilerini nasıl hissettiklerini anlatmalarını kolaylaştırabilir.

KÜÇÜK ÇOCUKLAR

• Küçük çocukların duygularını ifade edecek kelimeleri bulmasına yardım etmeniz gerekebilir. Onlara kendilerini üzgün, kızgın ya da kafası karışmış hissetmelerinin normal olduğunu söyleyerek kelimeler arasından seçim yapmalarını sağlayın. Kendi duygularınızı onlarla paylaşıp, kendinizi daha iyi hissetmeki için neler yaptığınızı anlatarak onlara iyi bir rol modeli olun. Duygularını oyun oynayarak, resim çizerek, hikâye anlatarak ya da diğer yaratıcı etkinlikler yoluyla ifade etmeleri için onları heveslendirip yüreklendirin.

DAHA BÜYÜK ÇOCUKLAR VE ERGENLER

• Yaşça daha büyük çocuklar ve ergenler için başkalarının ne düşündüğü hakkında konuşmak daha kolay olabilir. “Arkadaşım Monica, hiç ayrı düşmeyeceklerinden emin olmak için annesinin yanından hiç ayrılmadığını söylüyor. Sence de tuhaf değil mi bu?” Böyle bir şey olduğunda, “Eminim sen de böyle hissediyorsundur” diyerek çocuğunuzun maskesini düşürmeyin. Bunun yerine, Monica’nın neler hissettiği ve bunun ne kadar anlaşılır olduğu konusunda konuşun. Çocuğunuza Monica’nın annesinin, kızının kendisini daha güvende hissetmesi için ne yapabileceğini sorun. Daha büyük çocukları soru sormaya ve duygularını paylaşmaya yüreklendirin. Sorularına sakin ve yaşına uygun karşılıklar verin, duygularını küçümsemeyin.

ÇOCUĞUNUZU KONUŞMASI İÇİN SAKIN ZORLAMAYIN

Bazı çocuklar, olanlar sanki umurlarında değilmiş gibi davranır. Sanki olan biten hiç ilgilerini çekmemiş ya da olanlardan hiç etkilenmemiş gibidirler. Öyle bile olsa onları bir şeyler söylemeleri için zorlamanın bir anlamı yoktur. Çocuğunuzu konuşması için kesinlikle zorlamayın ama onları dinlemeye her zaman hazır olduğunuzu söyleyin. Çocuklarınız derinden etkilenmiş ya da üzülmüş olabilirler ama aslında bir normalleşme ihtiyacı içinde olabilirler. Sizin olay hakkında konuşarak rahatladığınızı göstererek örnek olun. Çocuklarınızın, sizin diğer yetişkinlerle konuştuğunuzu ve başkalarıyla temasa geçerek rahatladığınızı görmesini sağlayın. Gelecekteki konuşmalar için kapıyı açık bırakın. Her an konuşabilirler.

KARMAŞIK DUYGULARLA BAŞA ÇIKMAK

Genç ya da yaşlı, bir felaket karşısında insanların öfke ve karışık duygular hissetmesi yaygın bir durumdur. Hangi duygunun ağır bastığı felaketin doğasına bağlı olabilir.

• Söz konusu olan terörizmse, “İnsanlar nasıl bu kadar kötü olabilir?” diye sormak ve öfke duymak normaldir.
• Doğal afetler karşısında genellikle öfkemizi nasıl dışa vuracağımızı bilemeyiz. Büyük çocuklar ve çoğu yetişkin kendi içine döner, “Daha iyi hazırlanmalıydık” ya da “Cezalandırılıyorum” gibi.
• Kimileri öfkesini dışa dönük bir şekilde ifade edebilir ya da inanç krizi yaşayabilir. “Devlet bizi nasıl koruyamadı” ya da “Sevgili Tanrı bize bunu nasıl yapabildi?” gibi.

Öfke ya da kafa karışıklığı nereye yönelik olursa olsun ilk tepkimiz dinlemek olmalıdır, çocuklarıımızın konuşmalarına engel olmak ya da söylediklerini yok saymak değil.

NE SÖYLEMELİ

Güvende olduğumuzu çocuklarımıza kelimelerden çok vücut dilimiz ve ses tonumuzla aktarabiliriz. Bir kriz anında ailenizle evde birlikte en çok iyi vakit geçirdiğiniz yerde bir araya gelin ya da çocuklarınıza rahat oldukları zamanları hatırlatacak, sevdiğiniz bir yerde yürüyüş yapın. Hepiniz bir aradayken kendinizi daha güvende hissedebilmeniz için sohbet açmayı deneyebilirsiniz. Çocuklarınızın yaşına ve gelişim düzeylerine bağlı olarak, anne ya da baba çocuklardan her biriyle ayrı ve daha derin konuşmalar yapabilir.Hepsinden önemlisi, yetişkinlerin olanlar hakkında dürüst davranması şarttır. Ne yazık ki çocuklarımızı bu gerçeklerden koruyamayız ama gerçeklerin korkunç ayrıntılar içermesi gerekmez. Çocuklarınızla ne kadar ayrıntılı konuşacağınız onların anlama becerilerine bağlıdır.

KÜÇÜK ÇOCUKLAR

• Çok küçük çocuklara, ne olduğunu ve bu olanların onları nasıl etkilediğini basit ve somut bir şekilde açıklamak gerekir. Eğer olayları çok fazla yanlış anladılarsa onları düzeltin. Ama olanları, “Artık bitti, kötü adamlar öldü ve her şey geçmişte kaldı” gibi açıklıyorlarsa düzeltmeyin ya da ayrıntı eklemeyin. O anda kendilerini güvende hissetmeleri için tam da böyle basit açıklamala ihtiyacı vardır. Kendi kendilerine kurdukları bu güvenlik duygusunu ellerinden almayın.

BÜYÜK ÇOCUKLAR VE ERGENLER

• Büyük çocuklar felâket ve felaket sonrasında yapılanlar hakkında daha fazla bilgi edinmek isterler ve bu onlara iyi gelir.

BİLMİYORUM DİYEBİLİRSİNİZ

Kusursuz ifadeler kullanmak için kendinizi zorlamayın. Bu şartlar altında söyleyeceğiniz hiçbir şey durumu düzeltmeyecektir. Aslında yetişkin gibi konuşmak çocukları daha da sarsabilir ama unutmayın, aslında onları sarsan bizim durumla ilgili konuşmamız değil, durumun kendisidir. Kendinizi olanları açıklamak zorundaymışınız gibi hissetmeyin. Neden böyle korkunç bir şeyin olduğunu bilmediğinizi söylemenizde bir sakınca yok.

ÇOCUĞUNUZUN GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMA ALIN

Trajik olayları açıklamaya çalışırken esas amaç, sizin ve çocuklarınızın güvenliğini sağlama almaktır. Eğer henüz güvende olup olmadığınız netleşmediyse yalan söylemeyin. Bunun yerine, daha fazla güvende olmak için yapılacaklara odaklanın. Yapabiliyorsanız, olay yerinden ne kadar uzakta olduğunuzu ya da, polisin, askerlerin ve kurtarma görevlilerinin herkesi kurtarmak için çalıştıklarını anlatın. Çocuklarınıza çok fazla bilgiye boğmayın ama onlara ne olduğunu ve alınan önlemleri dürüstçe ve kısa kısa anlatın.Ulusal Çocuk Travmatik Stres Ağı yaşanan felaketin ailelerini, okullarını ve çevrelerini nasıl etkilediğini çocuklara tam olarak anlatılmasını öneriyor. Çocuklar arkadaşlarının ve ailelerinin güvenliği için endişelenebilirler. Eğer neler olduğunu bilmiyorsanız bunu dürüstçe ifade edin ama çocuklarınıza, tıpkı sizin onları koruduğunuz gibi arkadaşlarının anne babalarının da arkadaşlarını koruduğunu anlatın. Yetkililerin elektrik, telefon,su ve doğalgazı dağıtımını yeniden sağlamak için çalıştığını, enkazın kaldırılacağını ve insanlara barınacak yer sağlanacağını da söyleyebilirsiniz.

NORMALE DÖNMEK

Aileniz bir terör saldırısı, savaş ya da doğal bir afetten doğrudan etkilendiyse normal yaşantınıza dönmeniz haftaları ya da ayları bulabilir. Aileniz krizlerin dışında kaldıysa ama medyadan izliyorsa yine de duygusal olarak normale dönmeniz zaman alacaktır. Bu süreçte çocuklara yardımcı olabilecek birkaç şey bulunuyor.

ESKİ ALIŞKANLIKLARA DÖNMEK

Mümkün olan ilk fırsatta eski alışkanlıklarınıza dönmeye çalışın çünkü bunlar çocuğun günlük hayatında bir rahatlık ve tanıdık bir yapı hissi verir. Örneğin çocuğunuz okula dönsün ya da doğum günü partileri gibi kutlamaları ve normalde hoşlandığı okul dışı etkinlikleri iptal etmeyin. Bu süreçte bir barınak ya da sığınakta kalıyorsanız bile yatmadan önce, eskiden söylediğiniz şarkıları söyleyip hikâyeleri anlatarak bazı aile alışkanlıklarını sürdürebilirsiniz. Evdeki kurallarınızı ve disiplin alışkanlıklarınızı da sürdürmeye çalışın ama korku ve güvensizlikten kaynaklanabilen davranış değişiklerinin, onlara güvende olduklarını sürekli söyleyerek ve daha fazla ilgi göstererek giderilebileceğini bilin. Travmatik bir olay sonrasında çocuklarınıza biraz daha bağımsız davranmaları için izin verebilirsiniz. Çocukların dikkatleri biraz daha dağınık olabilir, ev ödevlerine yoğunlaşamayabilirler. Sabırlı olun, onlara nazik hatırlatmalarda bulunun ve gerekiyorsa yardım edin. Çocuklar yatma vakti geldiğinde anne babalarının yanından ayrılmak istemeyebilirler ya da anne babaları iş ya da bir randvu için onlardan ayrıldığında endişelenebilirler. Böyle durumlarda çocuklarınızın yanından ayrılmadan önce onlara uzun uzun sarılın, onlarla konuşun.

Unutmayın, çocuklarınızın dünyası sizin ve evinizin çevresinde döner. Her zamanki aile yaşantınızda meydana gelen en ufak bir değişikliği hemen hissederler. Televizyon izlemek, bilgisayar oyunu oynamak, arkadaşlarınızın oturmaya gelmesi gibi şeyler size çok önemsiz görüneblilir ama bunlar çocuklarınız için önemlidir ve bunların kesintiye uğramasını ağır kayıp olarak hissederler. Sabırlı olun ve çocuklarınızın her zamanki oyuncakları artık yoksa ya da her zamanki etkinlikleri iptal edildiyse farklı etkinlikler düşünmelerine yardımcı olun. Onlara oynayabilecekleri fırsatlar yaratın.

AİLENİZİN FELAKETE HAZIRLIK PLANLARINI GÖZDEN GEÇİRİN

Çocuğunuzun kontrol duygusunu güçlendirmenin bir diğer yolu da ailenizin hazırlık planlarını birlikte gözden geçirmektir. Sizi doğrudan etkileyecek bir felaketle yeniden karşılaşmanız durumunda nasıl bir yol izleyeceğinizi gözden geçirmek aile olarak kendinizi daha güvende hissetmenizi sağlayabilir.

BAŞKALARINA YARDIM ETMENİN BİR YOLUNU BULUN

Son olarak, çocuklarınızın başkalarına yardımcı olabilecekleri fırsatlar sunun. Çocuklar başkalarına yardım ettiklerinde daha iyi ve hızlı bir şekilde toparlanırlar çünkü bu şekilde içlerinde olayları kontrol edebildiklerine dair bir his uyanır ve kendilerini daha iyi hissederler. Çocuklar bir felaketten etkilenenlere yardım ettiklerinde ya da hayatını kaybedenleri andıklarında karşısında çaresizlik hissettikleri bir felaketi yeniden kontrol edebildikleri hissine kavuşabilirler.

MEDYAYA DAHA AZ MARUZ KALSINLAR

Çocuklarınızın haberlere maruz kaldıkları süreyi gözlem altında tutmaya ve sınırlamaya çalışın. Bir felaketten sonra haberlerin yayınlanması kaçınılmazdır ama bu çoğu zaman da boğucudur çünkü 24 saatlik bir haber döngüsünde her gün dramatik görüntüler izlenir durur. Bu haber bombardımanı imgeleri zihne kazıyarak travmayı artırabilir.

Çocuklar için çalışan bütün önemli kuruluşlar çocuğunuzu (yaşına bağlı olarak) haberlerden tamamen uzak tutmanızı ya da konuyla ilgili görüntüleri izleme süresini sınırlamanızı öneriyor. Felaketle ilgili olarak medyaya (gazete, televizyon, internet, radyo) dolaylı bir şekilde maruz kalmak bile yıkıcı olabiliyor, çocukların yine aynı şeyin başlarına geleceğini düşünüp endişelenmesine neden olabiliyor. Bu durum onların dünyayı algılama şeklini değiştirebiliyor; dünyayı korkunç ve onları tehdit eden bir yer olarak görebiliyorlar. Anne babaların çocuklarının medyaya maruz kalma süresini sınırlamaları ve çocuklarına gördükleri ya da duydukları şeyleri kelimelerle ifade etmesi gerekiyor. Bunu yaparken de dürüst olun ama çocuklarınıza gereksiz ve korkutucu ayrıntılar anlatmayın.Olanlar hakkında basitçe bilgilendirilmek çocuklar için faydalı olmakla birlikte görseller ve sesler zararlı olabilir. Çocuklarınıza gerçekçi umut ve iyimserlik mesajları vermeye çalışın. Yaşanan travmayla ilgili bazı olumlu yanları gösterin, örneğin insanların birbirine nasıl yardımcı olduklarından ya da başkalarının hayatlarını kurtarmak için canlarını tehlikeye atan kahramanlardan söz edin. En zor durumda bile geleceğe olumlu bakmanız çocuklarınızın çevrelerindeki dünyada güzel şeyleri görmelerini ve zor zamanları atlatmalarını sağlayacaktır.

UNUTMAYIN…

Çocuklarımız korkunç olayları nasıl yorumlayacakları konusunda bize o kadar güveniyorlar ki, bizim de onların bizden ve diğer yetişkinlerden ne kadar farklı şekillerde bir şeyler öğrenebileceklerinin farkına varmamız gerekiyor. Söylediklerimizi dinliyorlar, vücut dilimizden ne kadar stresli olduğumuzu anlıyorlar, alışkanlıklarımızı sürdürüp sürdürmediğimize dikkat ediyorlar ve başkalarıyla konuşurken ses tonumuzun ya da davranışlarımızın değişip değişmediğini görüyorlar. Eğer arkadaşlarımızla ve diğer yetişkinlerle konuşurken sakin ve serinkanlı kalmayı başaramayacaksak bu konuşmaları çocuklarımızın yanında yapmayalım ve mümkünse çocuklarımız yetişkinlerin onlardan gizlice konuştuğunu da bilmesinler. Bu sadece onların endişelerini artırır ve onlara vermeye çalıştığımız güven duygusuna ket vurur.Ne yazık ki çocuklarımızı doğal felaketler, savaşlar ya da terörizmin sebep olduğu travmalardan koruyamıyoruz. Yine de verdiğimiz tepkiler ve çocuklarımıza destek olma biçimimizle, travmatik bir olayın muhtemel olumsuz sonuçlarına karşı tampon vazifesi görerek çocuklarımızın kendilerini toparlamasını sağlayabiliriz. Sonuç olarak anne babaların sükûnetlerini koruması, çocuklarına onları çok sevdiklerini ve onları korumak için her şeyi yapacaklarını söylemesi gerekiyor. Kendini güvende hissetmek ve aileleriyle, öğretmenleriyle, arkadaşlarıyla ve çevreleriyle temas halinde olmak, çocukların sahip olabileceği en önemli korunmadır ve onların bir felaketten sonra çabucak toparlanmalarını ve geleceğe bakmalarını sağlar. Onlara güçlü bir şekilde destek olarak olumsuz düşünceleri en aza indirebilir, korkularını yatıştırabilir, biraz normalleşebilir ve bir aile olarak iyileşebilir hatta üzücü ve beklenmedik olaylardan büyüyerek sıyrılabilirsiniz.

Kaynak: https://www.healthychildren.org/English/healthy-living/emotional-wellness/Building-Resilience/Pages/How-to-Support-Your-Childs-Resilience-in-a-Time-of-Crisis.aspx