Diyarbakır'ın Silvan ilçe sınırlarında yer alan ve "Bad'ın Evi " anlamına gelen ünlü Malabadi Köprüsü, dünyadaki taş kemerli köprüler arasında kemeri en geniş olan köprü olma özelliğini taşıyor. Hasankeyf gezimizin ardından Diyarbakırlı dostlarımızın 85 kilometre mesafedeki Malabadi Köprüsünü görmemiz konusunda ısrar etmesi üzerine, onları kıramayarak, 1 saat 20 dakikalık bir yolculukla Çatalköprü bucağına varıyoruz. Batman çayı üzerinde uzanan ve üzerinde insan, güneş ve aslan kabartmaları bulunan kemerli taş köprü 12. yüzyıldan kalmasına rağmen, son derece heybetli ve dimdik karşılıyor bizi. Farklı uzunluklarda kırık hatlar halinde üç bölümden oluşan köprü, Doğu ve Batıda hafif eğilimlerle ana yola bağlı. Orta bölümde ayakları kayalıklara oturtulmuş 40 metre açıklığı bulunan sivri bir kemeri olan köprünün üstünde sepet kulpu şeklinde ve 3 metre açıklıkta olan küçük bir kemer yer alıyor. Boyu 150 metre, eni 7 metre olan köprünün yüksekliği ise 19 metre. Kemerin her iki yanında kışın soğuğundan ve yazın sıcağından korunmak ve köprünün güvenliğini sağlamak için iki oda bulunuyor.

Anadolu'nun en görkemli yapılarından

Malabadi Köprüsü'nü gezerken, buraya neden Anadolu'nun en görkemli köprülerinden biri dendiğini daha iyi anlıyoruz. UNESCO'nun Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'nde bulunan köprü, Silvan'daki tarihi yapıların en önemlilerinden biri olarak kabul ediliyor. Artuklular döneminde Mervaniler zamanında inşa edilen köprünün güney tarafında üzerinde Mardin Artukluları hükümdarı Timurtaş'a ait kitabe bulunuyor. Köprünün güney cephesinde dikdörtgen bir levha içinde Aslan ve güneş kabartması bulunuyor. Güneşin içinde Eyyubi minaresinde görülen insan yüzü resmedilmiş.  Yapımında Silvan yöresine özgü renkli taşların kullanıldığı ünlü Malabadi Köprüsü'nün iki tarafında kale kapıları gibi demir kapılar bulunuyor. Bu kapıların içinde, sağ ve solda hanlar yer alıyor. Köprünün kemeri altında birçok odalar var. Ancak, içerisi bakımlı ve temiz değil. Ayrıca duvarlara spreyle ve kalemle isimler yazılmış.  Kitabesi, kabartmaları ve mimarisi ile dünyada eşsiz olan bu köprü için Fransız mimar, ressam, arkeolog, sanat tarihçisi ve gezgin Albert Gabriel, modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eserin yapılmasının hayranlık ve takdirle karşılanması gerektiğini söylemiş.

Mostar Köprüsü'nün ikizi olarak kabul ediliyor

Bosna-Hersek'in Mostar şehrinden geçen Neretva nehri üzerinde bulunan Mostar Köprüsü, Mimar Sinan'ın öğrencisi Mimar Hayreddin tarafından 1566 yılında inşa edildi. Şekil olarak Malabadi Köprüsünün bir ikizi olan Mostar Köprüsü 24 metre yüksekte, 30 metre uzunluğunda ve 4 metre genişliğinde. Osmanlı döneminde mimarlar aynı zamanda asker oldukları için, Tuna boyundan Fırat kıyılarına kadar uzanan geniş bir coğrafyadaki tüm eserlerin, bütün köprülerinin mimarisini yakından tanıyıp sentezleme imkanı buldular. Bu nedenle İmparatorluğun bir ucunda bulunan Bosna’daki 16.yy. eseri Mostar Köprüsü ile Diyarbakır’daki 12.yy. eseri Malabadi Köprüsü, mühendislik ve mimarlık açısından birbirilerine şaşılacak derecedeki benzemektedir.

Köprünün görkemini ortaya çıkaracak proje

Malabadi Köprüsü’nün görkemini ortaya çıkaracak çevre düzenleme çalışmaları Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından 2023'ün ilk aylarında başlatıldı. 24 bin metrekarelik alanda kafeterya, yürüyüş yolu, çocuk oyun alanı, seyir terası, kademeli oturma ve dinlenme alanlarının yapılacağı projenin, tüm dikkatlerin Malabadi Köprüsü’ne çekilmesini sağlayacak. Park ve Bahçeler Daire Başkanlığı’nca hazırlanan proje kapsamında, 20 bin metrekarelik alanda kafeterya, yürüyüş yolu, çocuk oyun alanı, seyir terası, kademeli oturma ve dinlenme alanları yapılacak. Altyapı çalışmalarının başladığı projede 14 bin 500 metrekarelik alan farklı türlerde ağaç, çalı ve çiçeklerle yeşil alan olarak değerlendirilecek. 4 bin metrekarenin sert zemin olarak tasarlandığı yürüyüş yolları, farklı taş döşeme tipleriyle inşa edilecek. Ayrıca ziyaretçilerin, köprüyü rahat izlemelerine olanak tanımak için 210 metrekarelik seyir terası yapılacak. Düzenlemenin yapılacağı alanda, ziyaretçilerin dinlenmeleri için 400 metrekarelik kafeterya, çocuklar için de oyun grupları yerleştirilecek. Ekipler, yeşil alanların sağlıklı şekilde büyümesini sağlamak amacıyla, proje kapsamında belirlenen alana 80 metrekarelik su deposu da inşa edecek. 7’den 70’e her kesime hitap edecek projede farklı türde 361 ibreli ağaç, 1523 çalı ve 2 bin 564 yer örtücü bitkiyi toprakla buluşturacak. Sahil bandında 4 bin metrekarelik alanın yürüyüş yolu şeklinde değerlendirileceği çalışmada ayrıca, 400 metrekarelik alana çocuklar için oyun alanı oluşturulacak. Ziyaretçilerin, taş köprüler içerisinde kemeri en geniş olma özelliğine sahip olan tarihi Malabadi Köprüsü’nün, görkemini rahat izlemelerine olanak tanımak için 210 metrekarelik seyir terasının da inşa edileceği projede, 40 metrekare kullanım alanına sahip 1 adet kafeterya da kurulacak.

Malabadi'nin hüzünlü hikayesi

Diyarbakırlı dostlarımız Malabadi Köprüsü’nün birden fazla hikayesinin olduğunu söylüyor. Bunlar içerisinde en bilinen hikaye aşık Bad ve onun büyük aşkını içeren hikayesi. Bad, karşı kıyıdan bir kıza aşık olur. Birbirlerini severler fakat uzaklık nedeniyle kavuşamazlar. Bir gün genç kız, Bad’ın yanına gitmek için nehre atlar, ancak nehrin suları kızı alıp götürür. Sevdiği kızı nehrin sularında kaybeden Bad, dönemin Silvan Beyinin huzuruna çıkarak, iki kıyıyı birleştirecek bir köprü yapılmasını ister. Silvan Bey’i bu isteğini kabul eder ve köprü yapımına başlanır. Ancak köprü yapımı yarıda bırakılır. Bad bu köprünün yapımını tek başına tamamlar.  Köprünün ismi de aslında buradan gelir. Malabadi adı “Bad’ın evi” anlamına gelmektedir.

Bir dönem dillerden düşmeyen Malabadi şarkısı

Malabadi Köprü yapıldıktan yıllar sonra, Xerib adındaki genç, karşı köyden Fatma adında bir kıza aşık olur. Fatma da Xerib’e sevdalıdır ve her gün Malabadi Köprüsü’nün üstünde buluşurlar. Xerib bir gün Fatma’yı şeyh babasından istemeye gider. Babası, Fatma’yı Xerib’e vermez. Ancak aşıklar Malabadi Köprüsünde buluşmaya devam ederler. Bunu öğrenen şeyh köprüye gider ve kızıyla Xerib'i vurup, öldürür. Malabadi Köprüsü'nün aşka mezar olduğu bu hikayeden çok etkilenen Türk pop-rock şarkıcısı, besteci, söz yazarı ve aranjör Selçuk Alagöz, 1975 yılında, ünlü Malabadi Köprüsü 45’liğini doldurup yayınlar. 70’li yılların en çok dinlenen şarkılarından biri olan Malabadi şarkısı, daha sonraki yıllarda bir çok sanatçı tarafından da remixlenir.