İSTANBUL

Cumartesi günü Saat 14:00’da Türkan Saylan Kültür Merkezi’nde bulunan Maltepeliler, Maltepe İlçe Belediye Başkanı Ali Kılıç’ın açılış konuşmasıyla paneli dinlemeye koyuldular . Kitabın yazımında araştırmalarıyla katkıda bulunan akademisyenler düzenlenen panele konuk olurken; panel sonrasında halka açık şekilde gösterime sunulan sergi de, Maltepe halkının odağını üzerine çekti.

Maltepe Belediye Başkanı Ali Kılıç “Maltepe çok konuşulur ve konuşulmaya da devam edecek. Bu kitap, sevginin ışığı olsun istiyorum. Çünkü ben bu çalışmanın bu kadar derin olabileceğini doğrusu hiç tahmin etmemiştim.”

Maltepe Belediyesi’nin girişimleriyle bir araya gelen ve aralarında şehir planlamadan sosyolojiye, siyaset biliminden antropolojiye kadar farklı bilimsel disiplinlerde üretimi bulunan  toplam 10 kişilik araştırma ekibinin hazırladığı “Toplumsal Hafızada Zamanda ve Mekânda: Maltepe” kitabı, Prof. Dr. Türkan Saylan Kültür Merkezi’nde, Belediye Başkanı Ali Kılıç’ın da katılımıyla düzenlenen panel ve kitap  tanıtımıyla birlikte kamuoyuyla ve tarih meraklılarıyla paylaşıldı.

Kitabın tanıtımı öncesi konuşan ve panelin açılış konuşmasını yapan Ali Kılıç “Maltepe çok konuşulur ve konuşulmaya da devam edecek.” diyerek söylerine başladı ve  “Maltepe’de çok derin bir tarih var, dolayısıyla bilinmeden de çok. Akademisyen hocalarımız Maltepe’ye büyük bir zaman dilimi ayırdılar. Çok derin çalışmalara girdiler, Maltepe’ye geldiler, muhtarlarımızdan, sivil toplum örgütlerimizden bilgi ve destek aldılar. Ortalama 400 sayfalık bir kitap ve bu kitabı hazırlarken amacımız şuydu: Geçmişe saygı, geleceğe de yön veren bir kitap olması. Bu kitap, sevginin ışığı olsun istiyorum. Çünkü ben bu çalışmanın bu kadar derin olabileceğini doğrusu hiç tahmin etmemiştim. Temel bir kitap olması vesilesiyle araştırmacılar, Maltepeli hemşerilerime geldiler ve sizler de onlara gönül kapılarınızı açtınız. Muhtarlarımıza, sivil toplum örgütlerine, mübadele döneminden, Kemah’tan gelenlere ve benden önce burada belediye başkanlığı yapan ağabeyim, dostum, Maltepe’nin değerli belediye başkanı Bahtiyar Uyanık, Fikri Köse ve Mustafa Zengin’e teşekkür ediyor, çok değerli Yalçın Kızılay’ı saygıyla anıyorum. Hocalarımıza da bir kere daha teşekkür ediyorum.”  diyerek sözlerini tamamladı.

Prof. Dr. Hatice Kurtuluş “Gerçekten tarihlerine bu kadar meraklı bir ilçe. Bizim için de çalışmayı seveceğimiz bir hale dönüştürdü bu durum.”

Paneldeki ilk konuşmacı olan ve kitabın çalışma ekibinde bulunan  Prof. Dr. Hatice Kurtuluş ise kitap ve çalışma hakkında şunları söyledi.

“Gerçekten herkes Maltepe’de herkes Maltepeli. İlk gelenler, sonradan gelenler, en son gelenler Maltepe’de çok güçlü bir şekilde ortaya çıkıyor. Gerçekten tarihlerine bu kadar meraklı bir ilçe. Bizim için de çalışmayı seveceğimiz bir hale dönüştürdü bu durum. Akademisyen ve bilim insanları da aslında sanatçılar gibidirler çok meraklılardır ve bir çalışmaya başlamadan önce birçok şey yapmak isterler fakat iki konuları vardır. Birincisi, o çalışmayı yapabilecek yeri bulmaktır, ikincisi de o çalışmayı yapabilecekleri yeri bulduklarında çalışma için ne paraları vardır ne güçleri vardır. Bundan dolayı akademisyenlerin hayalleri çoğu zaman gerçekleşmez yani bin taneden üç tanesi beş tanesi gerçekleşir. Bir tanesini tam olarak tamamladık, belediyeden destek gördük. Zaten bol bol teşekkür ediyoruz Sayın Ali Kılıç’a ve tüm belediyeye. Hiçbir isteğimiz geri çevrilmedi. Maddi manevi, projenin ihtiyaçları karşılandı, bu nedenle belediye çerçevesinde herkese çok teşekkür ediyoruz.”

Prof. Dr. Şükrü Aslan: “Gerçekten çok şaşırdım, hatta okuyunca sizde göreceksiniz 1800’lerden başlayan bir göç var. Son dönemde hemen hemen her ailede bir yerel tarih meraklısı bulunuyor. Bu çok önemli ”

Paneldeki bir diğer konuşmacı olan  ve kitabın çalışma ekibinde bulunan  Prof. Dr.Şükrü Aslan da Maltepe’nin tarihi hakkında dikkat çekici bilgilere ulaştıklarını belirerek kitap ve çalışma hakkında şunları söyledi. 

“Öncelikle araştırma sırasında vaktini bize ayıran herkese ve belediye başkanımız Sayın Ali Kılıç’a teşekkür ediyorum. Ben aslında Maltepeliyim 1990 yılından beri Maltepe’de ikamet ediyorum. Bu çalışma aynı zamanda benim de yer aldığım bir çalışma oldu. Uzun yıllardır merak ettiğim Kemahlılar vardı, Erzincanlılar değil Kemahlılardır benim merak ettiklerim. Bu çalışma bana Kemahlıların Maltepe ile öyküsünü öğrenmeme izin verdi. Gerçekten çok şaşırdım, hatta okuyunca sizde göreceksiniz 1800’lerden başlayan bir göç var. Bu nedenle kim nerden ne zaman gelmiş nasıl Maltepe’ye yerleşmişler diye araştırma şansımız oldu. Beşçeşmeler’de gördüğümüz eski ve tarihi yapıların geçmişi ve bununla beraber Maltepe’ye gelenler kadar gidenlerin de hikayesini öğrenme şansımız oldu. Son yıllarda insanlar birbirlerine soruyorlar. Biz kimiz, nereden geldik, nasıl geldik diye bizim de bu sorularla başladığımız bir çalışma bu. Hemen hemen her ailede bir yerel tarih meraklısı var. Yerel tarih çalışmaları buradan başlıyor, sonrasında sokağın tarihi, semtin tarihi, mahallenin tarihi ve ilçenin tarihi diye gelişiyor.”

Prof. Dr. Besime Şen : “Yaptığımız çalışma Türkiye kentleşme tarihi açısından çok önemli veriler ortaya koydu.”

Kitabın çalışma ekibinde bulunan  Prof. Dr. Besime Şen de Toplumsal Hafızada, Zamanda ve Mekanda: Maltepe kitabı için şu değerlendirmelerde bulundu.

“Bu yaptığımız çalışma Türkiye kentleşme tarihi açısından çok önemli veriler ortaya koydu. Maltepe’nin mahallelerini, tarihini incelemiş olduk. Biz orada bir kentin nasıl kurulacağı ve bir kentin hangi katmanlardan oluşacağı konuları üzerinden bir arkeolojik çalışma yaptık. Bu arkeolojik çalışmaları yaparken bir tür kazı yaptık. Bunu da bir belgeye dönüştürmek açısından da sosyal bilimlerin tüm sınırlarını zorladık. Bu sebepten ötürü bu çalışmada olan herkes tüm titizliğini ortaya koymaya çalıştı.”

Dr. Hatice Kurşuncu: “Maltepe 19. Yüzyılda bir köy. İstanbul kıyısında ve İstanbul’un sebze üretiminin büyük bir kısmını sağlayan, kumsallarıyla da gelişmiş bir köy.”

Toplumsal Hafızada, Zamanda ve Mekanda: Maltepe kitabı çalışma ekibinde yer alan ve çalışma hakkında değerlendirmelerde bulunan son isim ise Dr. Hatice Kurşuncu oldu ve şunları  söyledi

“Öncelikle merhaba, size kitapla ilgili yaşadığımız deneyimlerden bahsedeceğim. Biliyorsunuz Maltepe 19. Yüzyılda bir köy. İstanbul kıyısında ve İstanbul’un sebze üretiminin büyük bir kısmını sağlayan, kumsallarıyla da gelişmiş bir köy. 1950’ye kadar bu köy özelliğini devam ettiriyor. Bize anlatılan hikayelerden özellikle bostanlar ağırlıklıydı, bunun yanında tütün üretimi de vardı. Cevizli tekel fabrikasının kurulmasının temelleri de bunlara bağlanıyor. 1930’lu yıllarda tütün üretimi son buluyor Maltepe’de. Biz bu bostanların da tütünlerin de her sürecini gözümüzün önünde bir film gibi gözümüzün önünde canlandırdık.”

Toplumsal Hafızada, Zamanda ve Mekanda: Maltepe kitabı iki yılda hazırlandı

2 yıllık titiz bir çalışmanın ürünü olan kitap, ilçenin tarihine ışık tutarken, ilçenin kuruluşuna dair önemli belgeleri de bir araya getirdi. Aralarında eski belediye başkanları, muhtarlar, dernek ve sivil toplum kuruluşu yöneticilerinin de yer aldığı 200 kişiyle yüz yüze yapılan görüşmeler, görüntü kayıtları, ulusal ve yerel basın taramaları, ilçe üzerine yapılmış lisansüstü tezler, geçmişten günümüze yapılan planlar, kitaplar, makaleler, meclis kararları ile TÜİK, İBB gibi kurumların verilerinin taranarak oluşturulan kitap toplamda  371 sayfa.

Kitapta 1950’lerin sayfiyesinden denizine, 1960’lardaki fabrikalardan gecekondu mahallelerine, Apikoğlu sucuklarından Maltepe gazozuna, Maltepe Gençler Birliği’nden Maltepespor’a, Lefter’in çalıştırdığı futbol takımından İstanbul Şampiyonu olan voleybol takımına, Mişon’un bakkalından ayı lakaplı kabadayılarına ve Bakireler Anıtı’ndan dramatik-politik olaylara Maltepe’nin tarihi tümüyle gözler önüne serildi.

Maltepe’nin bilinmeyenleri bu kitapta

Maltepe’ye dair çok bilinenleri ve az bilinenleri tarihsel açıdan analiz edecek bir ortak hafızayı ortaya koymaya çalışan kitap, diğer yandan da hiç bilinmeyenlerin ya da unutulmuş olanların peşine düştü. Çalışmalar kapsamında Osmanlı arşivinden 900’e yakın belgenin de taranarak, ilk kez görücüye çıkarıldığı kitapta, İstanbul’da ilk modern belediye teşkilatının kurulması ile eş zamanlı olarak kurulan Maltepe Belediyesi’nin kuruluş belgesi, 19. yüzyılın modern sayfiye gelişimi, erken Cumhuriyet döneminde değişen nüfus yapısı, emek ve üretim ilişkilerine dair belgeler de yer aldı. Cumhuriyet’in başkenti olan Ankara’nın, Cumhuriyetin erken yıllarında İstanbul’a ne kadar uzaksa Maltepe’ye o kadar yakın olduğu; yine bu araştırma sonucunda Dragos’daki milletvekili kooperatifinin hikâyesinde ortaya çıktı. Maltepe’den mübadele ile giden Rum ve Ermeniler ile 6-7 Eylül olaylarından sonra ayağı kesilen Yahudilerle ilişkiler, tanıklıklarla ortaya çıkarken, hem 6-7 Eylül olaylarında, hem de Yassıada mahkemelerinde izleyici olmuş Maltepelilerin o günlere yaşadıkları da kitapta kendine yer buldu. Ayrıca kitapla, Maltepe’nin mübadeleye tabi olarak Yunanistan’a göç eden yerli Rum nüfusu, oraya vardıklarında; mübadeleye tabi olarak Türkiye’ye gönderilecek olan Müslümanlara Maltepe’yi bir cennet olarak tasvir ettikleri de ortaya çıktı.

Kitaptan bazı notlar

“Tabi tütün ekmeyince ne yapacaklar, bir şey bilmiyorlar. Bizden evvel buraya gelen Kemahlılar bizimkilere diyorlar ki, gelin diyorlar sebze ekin… Ondan sonra tabi başlıyorlar bamya ekmeye, her türlü salatalık, şuydu buydu. Süreyya plajının orda bizim bostanlar, orasıydı.” (Erdal Karatepe 1942 doğumlu, 2. nesil mübadil, 9 Şubat 2018)

“Onlar (Adalarda yaşayan Rumlar) 6-7 Eylül olaylarına kadar hep pazar günleri Maltepe’ye gelirlerdi. İskeleden çıkarlar, pazartesi günleri Pazar kurulurdu. İhtiyaçlarını alır tekrar adaya dönerlerdi. Ama o 6-7 Eylül olaylarından sonra onlar da bırakıp gitti…” (Refet Özkan, 1931 doğumlu, 18 Temmuz 2017)

“Ben Yassıada’ya gittim. Adnan Menderes’in her günkü mahkemeye göre davetiye veriyorlardı… Yassıada’ya özel vapur kalkardı. Gittik, mahkeme salonuna girdik. Herkesin yeri numaralı oralara oturduk. Sonra hâkimler geldi, Adnan Menderes. İşte ben o zaman Adnan Menderes’e çok acıdım. Pardösü kolunda, ondan sonra bir hâkim sordu falan, bazısına cevap veriyor bazısına veremiyor. Fakat o kadar perişan durumdaki. O koltuktan kalkıp başka bir koltuğa geçmesi gerekti neden bilmiyorum. Ve geçerken pardösüsünü önce unuttu sonra almak istedi, yere düşürdü. Eğildi almaya. Yani bana çok dokunmuştu …” (Müzeyyen Taşçıoğlu, 1936 doğumlu, 2 Mart 2018) “

“Paşa Babanın (Süreyya Paşa) hobisi inşaattı... İnşaat yapsın. Onun için babamlar, amcamlar falan çok kızıyorlardı. Çünkü devamlı para istiyordu (gülüyor) inşaat için… En büyük merakı buydu... Bizimkiler Sultan Abdülaziz’e benzetiyorlardı Paşa Baba’nın inşaat merakını, O da saray yapıyormuş boyuna diyorlardı (gülüyor). Çiftliğin inşaatı bitince babamlar bir rahat nefes almışlar oh inşaat bitti diye. Ama bu defa da plaj işini çıkardı…” (Vedii İlmen, 1925 doğumlu, 14 Mart 2018)

“Mesken buhranının belli başlı bir sebebi de yaz mevsimini geçirmek üzere şehrimize gelen diğer vilayetler zenginlerinin bulabildikleri evleri yıllık kiralamaları ve dört aya karşı sekiz ay bunları kapalı tutmalarıdır. Eğer bir nüfus sayımı da mesela temmuzda yapılsa yaz ve sonbahar arasında büyük bir fark olduğunu iyice anlardık… Demek ki İstanbul bütün Anadolu zenginlerine ve Ankara’daki memur sınıfa çoğunluğuna yazlık vazifesini gören bir şehirdir…” (Refik Halit Karay, Akşam Gazetesi, 8. Şubat 1946)

“Maltepe’nin tarihi ve Türk tarihinin belli ismi olan Nihal Atsız’ın evini hatırlıyorum. Onun da oğlu Buğra arkadaşımızdı. Hatta o zaman Süleymaniye Kütüphanesi’nin müdürü müydü neydi kendisi. Aynen bizimle beraber, trenle aynen öğrenci gibi, oğlu da zaten Avusturya lisesine gidiyor. Haydarpaşa’ya kadar hep beraber gidiyoruz. Nihal Atsız Bey de bir vagonun bir tarafına oturur, kitabını okur.” (Vural Temuçiner, 1943 doğumlu, 1 Kasım 2017)