Erken Bizans dönemi ob- jeleri
Anadolu coğra konumu nedeniyle ilkçağdan itibaren çeşitli toplulukların kültür merkezi olmuştur. Erken Bizans döneminde bir saray görevlisi olan Paulos Silen- tarios, 563’te Iustianos’un Ayasofya’yı kutsamasından hemen sonra söylediği ünlü “enkomion”da (övgü ilâhisi) kilisedeki gümüşleri ve ışık- ları şöyle dile getirir.
“Her şey göz alıcı, her şey göreceksiniz harikalar sunuyor gö- zlere. Ama söz yet- miyor bu akşam şafağının şarkısını duru bir sesle söylem- eye. Sanki bir gece güneşi aydınlatıyor yüce konağın heybe- tini...”
Bizans
kiliselerindeki belli
başlı aydınlatma araçları cam kandilli polykandelon- lardı. Paulos Silantarios, Ayasofya’nın kubbesine zin- cirlerle asılı büyük gümüş polikandelonların oluşturduğu iç içe üç ışık dairesini anlatır. kubbeden daire biçimli polikandelonlar ve haç biçimli versiyonları almaşık sıralar halinde sarkıyormuş. Üzerlerindeki kontrol damgaları sayesinde 6’ncı yüzyıl konstanti- nopolis atölyelerine atfediliyor.
Euharistia’nın en kutsal objeleri şarabın konduğu kutsal kadeh ve ekmeğin konduğu kutsal tepsidi. Bizans’ın ilk dönemlerinde standart kutsal kadeh kaid- eye doğru genişleyen ve topuzlu bir ayağı olan yarım küre biçiminde bir kâsedir. kâsenin ağız çevresindeki savatlı ithaf yazısı haç motiyle birlikte esas dekoratif öğedir.
Gezimizden notlar
Bu hafta müzeleri gezdik. Göze çarpan özellik, Erken dönemlere ait objeler arasında başta kadehler, kandiller ve günlük yaşam kapları, pencere camı ve bilezikler göze çarpmaktadır. Bunlara ek olarak cam tablet ve külçe parçaları ile altın varaklı camdan yapılmış objeler de görülmektedir.
Düz bilezik, spiral bilezik, alınlık, boncuklu veya taşlı bilezik, koku ve cilt için değişik renk boyaların korun- duğu küçük şişeler günümüzde de mevcuttur.
Aslında insanoğlu hiç değişmemiştir. Bugün hangi hanımın kolunda bilezik, yakasında broş, kulağında küpe yoktur? Evlerimizde mutfak malzemelerinin çeşitliliğinden söz edebliriz. Aydınlatma vasıtaları olarak kandillerin yerini avizeler almış, aplik ya da duvar şamdanı, glop lambalar, enerji tasarruu am- puller, düz camlar, vitraylarla süslenmiş, buzlu camlar ihtiyaca göre üretilmişlerdir.
Bardak, kadeh ve kâselerden bugün bile vaz geçe- bilir miyiz? Özene bezene üretilerek, zerlerine girintiler, dekorlar ve resimler yapılarak üretilen bu nesneler de çağ atlamışlardır. Öküz derisinden yapılan su kazan- ları, metalden yapılmaya başlanmış, günümüzde onlar da geçmişteki hemcinslerine hava atacak hale gelmişlerdir.
Ceneviz ve Suriye camcılığı da farklı enstantaneler yaratmıştır. Bezemelerde zevk anlayışı hâkim olmuş, 15’inci yüzyıldan itibaren Müslüman cam ustaları cam üzerine hat yazımını tercih etmişlerdir. Bu şekilde üretilen ncan ve tabaklar zenginlerin sofrasını süslemiştir.
Müzeyi gezeken her objenin kitap kadar bilgi sak- ladığını, öyküleri gizlediğini göz ardı etmeyin. İstanbul Arkeoloji Müzesi mutlaka gezilmesi gerekn bir yerdir.
