İSTANBUL

İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel (İETT) İşletmeleri Umum Müdürlüğü, 1939 yılında muhtelif şirketleri millileştiren 3645 sayılı yasayla bugünkü hüviyetine kavuşmuştur. 1945 yılında Yedikule ve Kurbağalıdere havagazı fabrikaları ile bu fabrikaların beslediği İstanbul ve Anadolu havagazı dağıtım sistemleri İETT’ye devredilir. 

1961’de işletmeye alınan troleybüsler, 1984’e kadar İstanbullulara hizmet verir. 1982 yılında çıkarılan bir yasa ile tüm elektrik hizmetleri, hak ve vecibeleriyle Türkiye Elektrik Kurumu’na (TEK) devredilir. Daha sonra 1993 yılında havagazı üretim ve dağıtım faaliyetleri sona erdirilir. Bugün yalnızca kent içi toplu ulaşım hizmeti sunan İETT; otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında Özel Halk Otobüsleri ve İstanbul Otobüs AŞ’nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. 

İETT ayrıca İstanbul`daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün (Eminönü-Kabataş, Sultançiftliği-Edirnekapı, Edirnekapı-Topkapı, Otogar-Başakşehir) yapımını üstlenmiştir.

Tramvay 

Gazetemizde belki de en çok yazı tramvayla ilgili olarak yazılmıştır. İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi`nin kurulması ve Tünel Tesislerinin inşasıyla başlar. 1871 yılında şirket atlı tramvay olarak dört hatta taşımacılığı başlatır. 

Bu hatlar Azapkapı-Galata, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı ve Eminönü-Aksaray idi. ilk sene 4,5 milyon kişi taşındı. Daha sonraki yıllarda yeni hatlar eklenmişti. Bu hatlarda 430 at ve 45 tramvay arabası, 1 metre hat genişliği olan demiryolunda çalışmaktaydı. 

Savunma Bakanlığı, Balkan Savaşı sırasında tüm atları cepheye gönderdiğinden 1912 yılında atlı tramvayın bir yıl süreyle çalışmasına ara vermiştir. Tramvay ağı 2 Şubat 1914 tarihinde katanasız telden aldığı enerjiyle elektrikli hale getirilmiştir.

Anadolu Yakası’nda 

Tramvay, 8 Haziran 1928 tarihinde Üsküdar ve Kısıklı arasında çalışmaya başlamıştır. 1950’li yıllara gelindiğinde, tramvay hatlarının uzunluğu 130 km'ye ulaşmıştı. 1956 yılında 56 hatta 270 tren ve 108 milyon yolcu ile zirve yıllarını yaşamıştır. 

27 Mayıs İhtilali sonrası şehirdeki tramvay hizmeti kapanmaya başlamış, hatlar sökülerek yerine o günün şartlarında daha hızlı ve seri hareket edebilen motorlu taşıtların ilerleyebileceği yollar inşa edilmiştir. 

Eski Tramvaylar 12 Ağustos 1961 yılına kadar kentin Avrupa yakasında ve 14 Kasım 1966 yılına kadar Asya tarafında hizmet vermeye devam etmiştir. Tramvayla aynı zamanda tünel yapılmasına karar verilmiş, Pera ve Galata arasındaki füniküler hattın 30 Temmuz 1871 tarihinde temeli atılmıştır. 5 Aralık 1874'te Londra metrosundan sonra dünyanın en eski ikinci metrosu olarak hizmete açılmıştır. 

Başlangıçta, sadece yük ve hayvan taşınan hat, 17 Ocak 1875 günü, test çalışmaları tamamlandıktan sonra halka da açılmıştır. Bu hizmet halen devam etmektedir.

Otobüs 

1871 yılından itibaren faaliyette olan Tramvay İşletmesi’ne destek olmak amacıyla Dersaadet Tramvay Şirketi`ne otobüs çalıştırma izni verilmesinin ardından 1926 yılında Fransa’dan 4 adet Renault-Scania marka otobüs satın alınmıştır. 

Tramvay Şirketi’ne bağlı çalışan otobüslerden biri 2 Haziran 1927’de Beyazıt-Taksim hattında ilk seferini yapmıştır. Diğerleri de beş ay sonra Beyazıt-Fuatpapa-Mercan Yokuşu-Sultanhamam-Eski Postane-Eminönü güzergâhında çalışmaya başlamıştır. 

Bu hat daha sonra Karaköy’e kadar uzatılmıştır. İstanbul’un ilk otobüsleri tramvayların çıkmakta zorlandığı yokuşlarda hizmet vermeye başlamıştır. Bunun için daha önce tramvay hangarı olarak kullanılan Bağlarbaşı deposu, otobüslerin bakım ve onarımları için 1928 yılında garaj haline getirilmiştir.

Şirketin millileştirilmesi ve İETT`ye devri sırasında 3 adet otobüsü vardı. 1942 yılında 23 adet Gazoille White marka otobüs sipariş edilmiş, ancak bunlardan 9 adedi teslim alınabilmiştir. Aynı yılın sonlarında Ticaret Ofisi tarafından, İsveç`ten 25 adet Scania-Vabis marka benzinli kamyon ithal edilerek İETT’ye tahsis edilmiştir. 

1943’ün Nisan ayında kamyondan bozma 15 otobüs, 1944 yılında ise 5 adet Scania-Vabis otobüs alınmasıyla birlikte 29 adetlik bir filo oluşturulmuştur. Bu filo 17 Ekim 1946 yılında Ankara Belediyesi'nin otobüs deposunda çıkan yangında yanan otobüslerin yerine Ankara`ya gönderilmiştir.

Kısa bir süre sonra Belediye’nin girişimiyle 12 adet Twin Couch, 2 adet Chevrolet, 1 adet Fargo marka olmak üzere toplam 15 otobüslük bir filo oluşturulmuştur. Bu otobüsler 1955 yılına kadar hizmet vermiştir. 

1960 yılına kadar da Skoda, Mercedes, Bussing ve Magirus gibi çeşitli markalarda otobüs alımları sürdürülmüş ve filodaki otobüs sayısı 525’e yükseltilmiştir. Bunu 1968 ve 1969 yıllarında alınan 300 adet Leyland marka otobüs takip etmiştir. 

Otobüs alımları 1979-1980 yıllarında Mercedes-Benz, Magirus ve Ikarus’la; 1983-1984 yıllarında Man’la devam etmiştir. 1993 yılında ilk çift katlı otobüsler, 1998 yılında çevre ve insan dostu yeşil otobüsler, 2006’da Euro III çevreci motora sahip klimalı ve alçak tabanlı otobüsler hizmete verilmiştir. 2007 yılının ilk aylarında yeni çift katlı kırmızı otobüsler sefere konulmuştur. 

2007'nin Eylül ayında metrobüs hizmeti verilmeye başlamıştır. Bu hatta yüksek yolcu kapasiteli, klimalı, alçak tabanlı, engellilerin ulaşımına elverişli otobüsler kullanılmaktadır.

Eski resimlere bakıldığında otobüslerin mahzun ve sevimli yüzleriyle karşılaşıyoruz. Bir de onların ağzından İstanbul’u, İstanbulluyu, ulaşımı dinleyebilseydik keşke!